मागे मायबोली गणेशोत्सव उपक्रमात माझ्या बकेटलिस्ट बद्दल लिहिलं होतं. खूप लोकांनी ते आवडल्याचं आवर्जून सांगितलं होतं आणि त्यात शेवटी लिहिलेल्या माझ्या फ्रान्सभेट या इच्छेची लवकर पूर्तता व्हावी असा आशीर्वादही दिला होता. हा भाग दोन वाचण्यापूर्वी पहिला भाग नक्की वाचा. मागच्यावेळी करोना सुरू असताना गोव्यात राहात होते असा बकेटलिस्टचा शेवट होता. आता तिथून पुढे -
काश्मीरविषयक चर्चेचा अवकाश आजमितीला पर्यटन आणि भूराजकीय परिस्थिती या दोनच विषयांनी पूर्णपणे व्यापलेला दिसतो. एक तर “हमीं अस्तो” नाही तर दहशतवाद. हौशी प्रवासी लेह, लडाख आणि कारगिल युद्धानंतर द्रासलाही जातात. पण काश्मीर आणि लडाखची जातकुळी एवढी वेगळी की आपण एकाच राज्याविषयी बोलतोय असं वाटत नसेल कुणाला.
अगदी श्रीनगरला शंकराचार्यांच्या मंदिरात गेल्यावरही तिथे जाताना कसं कडक चेकिंग आहे आणि तिथून अख्खं शहर कसं दिसतं यापलीकडचा विचार मी तरी केला नव्हता. सांगायला खरं तर लाज वाटते पण शंकराचार्यांचे मंदिर श्रीनगरमध्ये का आहे असा
प्रश्नही मला पडला नव्हता.
तीथवाल आता केवळ जुने व्यापारी, सांस्कृतिक किंवा धार्मिक केंद्र उरलेले नाही. १९४७-४८ आणि नंतरच्या प्रत्येक पाकिस्तानी आक्रमणात भारतीय जवानांच्या विजिगिषु वृत्तीची कसून परीक्षा घेणारे रणमैदान ही नवीन ओळख याला प्राप्त झाली आहे.
काश्मीरच्या हाडं गोठवणाऱ्या हिवाळ्यात व पावसाळ्यात उत्तुंग डोंगररांगांनी व्यापलेल्या या प्रदेशाचे जीवाची बाजी लावून, प्रसंगी पाठीवर ओझे लादून पायी चालत जात भारतीय सैनिकांनी रक्षण केले आहे. या भूमीवर किती बांगड्या फुटल्या आणि किती मोहरा हरवल्या याची गणनाही करणे कठीण.
संध्याकाळी तीथवालला पोहोचल्यावर आमचे देवीदर्शन, पूजा होईपर्यंत अंधार पडला. आम्ही बुकिंग असलेल्या फॉरेस्ट हटकडे वळलो. वीज गायब होती. डोळ्यात बोट घातलं तरी दिसणार नाही असा अंधार, विजांचा कडकडाट होऊन बारीक पाऊस सुरु
झालेला आणि फॉरेस्ट हट बंद होती. आम्ही थक्क होऊन मेन गेटच्या कुलूपाकडे बघत होतो. सरकारी काम असल्याने आमच्या
बुकिंग स्लिपवर कोणाचेही नाव, नंबर वगैरे नव्हते.
सेव्ह शारदा समिती पाकव्याप्त काश्मिरातील मूळ मंदिरात पूजेसाठी आग्रही आहे. त्यांच्याच प्रयत्नांनी २०१६ मध्ये पाकव्याप्त
काश्मिरातल्या शारदापीठात देवी शारदेचा फोटो ठेवला गेला. पाकिस्तानी न्यायालयाची परमिशन मिळवून पाकिस्तानी हिंदूंना तिथे पूजा करण्याची परमिशन दिली गेली. सध्या हॉंगकॉंग स्थित असलेल्या श्री वेंकटरमण व सौ सुजाता यांनी २०१९ साली ७०
वर्षांपासून दिवाबत्ती न झालेल्या मूळ शारदापीठात पूजा केली.
शारदा मातेच्या विधिवत प्राणप्रतिष्ठेनंत भारतीय लोकांची ही इच्छा पूर्ण करतं आहे तीर्थबल. बल म्हणजे काश्मिरीत क्षेत्र.
तीर्थबलचा अपभ्रंश तीथवाल.
चौकीबल ही पहिली चौकी.
इथेच तंगधार, तीथवाल कडे जाणाऱ्या बाहेरच्या लोकांचा E-PASS चेक केला जातो. शिवाय या चौकीवर रस्त्याचे स्टेटस
दाखवलेले असते. ब्लॅक/ रेड असेल तर रस्ता बंद. अतिशय बर्फ वृष्टीमुळे दृश्यमानता कमी झाल्यामुळे किंवा दरड कोसळल्याने रस्ता बंद होणे आणि आर्मीने जाहीर केलेली मौसम की जानकारी उर्फ़ ऍडव्हायजरी पाहून प्रवास करणे ही बऱ्याच भारतीयांसाठी नवलाई असलेली गोष्ट इथे कॉमन आहे.
कोव्हिडनंतर आयुष्य हळू हळू ताळ्यावर येत होते. एक काश्मीर ट्रीप पेंडिंग होतीच. तिचं प्लॅनिंग पुन्हा सुरु झाले. तीथवालविषयी एवढे सगळे ऐकल्यामुळे तिथे जायची इच्छा होतीच. हे सहज ‘वाड्या’वर लिहिले तर अश्विनीने त्या देवळात ओटी पाठवली होती त्याची माहिती दिली. अजून काही डीटेल्स टाकले. आता उत्सुकता अगदी चरम सीमेला पोहोचली होती. पण मुलीला घेऊन LOC पर्यंत प्रवास करावा की नाही याविषयी चलबिचल होती.
(दुरावस्थेतले शारदापीठ १८९३. wikipedia वरून साभार)
तीथवालचे हे मंदिर शारदा यात्रेचा एक बेस कॅम्प असले तरी काश्मीरच्या सांस्कृतिक इतिहासातील ही एक छोटीशी तळटीप होती.
एका वेळी साधारण ५००० विद्यार्थ्यांना ज्ञानदान करणारे विद्यापीठ ही या विस्तीर्ण परिसराची खरी ओळख होती.
काशीला जाऊन पंडित पदवी प्राप्त केली की चार पावले उत्तरेच्या दिशेने चालायची प्रथा होती. आता पुढे ज्ञान प्राप्ती करायची ती काश्मिरात. विद्येची देवता सरस्वती वास करते ती काश्मिरात ही पूर्वापार मान्यता. काश्मिरातच का? कारण सतीचा उजवा हात तिथे पडला आहे. त्यामुळे शारदा पीठ हे १८ महाशक्तिपीठांपैकी एक समजले जाते. साक्षात देवीचा वरदहस्त असणाऱ्यांना पंडित म्हणवले गेले तर काय विशेष!
काश्मिरी लोकांच्या लेखी शारदा ही ज्ञानग्रहणाची, सरस्वती ही ज्ञानाची आणि वाग्देवी ही अर्थात वाचेची देवी आणि शारदेचे हे देऊळ हे या तिन्ही देवींचे एकत्र स्वरूप ही त्यांची धारणा आहे.
