धर्म

दुसऱ्या धाग्यावर होणारी चर्चा वाचून हा धागा सुरू केला आहे. विविध धर्मांची कर्मकांडे याच्यावर चर्चा होऊ द्या इथे. पटकन सुचलेले उदाहरण म्हणजे हिंदू धर्मातील आरती करणे, मुस्लिम धर्मात नमाज अदा करणे, ख्रिश्चन धर्मात चर्चमध्ये जाणे वगैरे. हा प्रकार कर्मकांड (ritual) या प्रकारात मोडणारा आहे ना? अशी अजून काय कर्मकांडे आहेत?

प्रत्येक आस्तिक मनाला मोहिनी पडावी असेच कृष्णाचे 'मनमोहन' रूप आहे. कृष्णभक्तीची मोहक रूपे भारतभर दिसून येतात, पण त्यात कमालीचे वैविध्य आहे. तमिळ वेत्रवेणुधारी थिरुमल वेंकटेश्वर, ओडिशातील जगन्नाथपुरीचा कालिया कृष्ण, केरळचा गुरुवायुरप्पन, कर्नाटकाचा उडुपी श्रीकृष्ण, ब्रिजवासीयांचा युगलरूपातला राधारमण, गुर्जर-ओखामंडलाचा राजस द्वारकाधीश आणि राजस्थानातील नाथद्वाराचा गोवर्धनधारी श्रीनाथ! भारतातल्या जवळपास सर्व प्रमुख भाषांमध्ये बालरूपी, युगलरूपी, सखारूपी, प्रेमरूपी, गुरुरूपी किंवा परमात्मारूपी कृष्णाचे वर्णन करणारे साहित्य आहे.

If I were to look over the whole world to find out the country most richly endowed with all the wealth, power, and beauty that nature can bestow—in some parts a very paradise on earth—I should point to India. If I were asked under what sky the human mind has most fully developed some of its choicest gifts, has most deeply pondered on the greatest problems of life, and has found solutions of some of them which well deserve the attention even of those who have studied Plato and Kant—I should point to India.

जगात इतकी विषमता का असावी असा प्रश्न कधी तरी प्रत्येकाला पडतोच. एखादी व्यक्ती जन्मजात गरीब असते ती गरिबीतच मरते. काही रॅग्ज टू रीचेस कथा असतात तर जन्मापासूनच काही जण स्टिंकिंग रिच असतात. दोन बालकं एकाच इस्पितळात एकाच वेळी जन्म घेतात पण नंतर त्यांच्या आयुष्यात फरक पडतो. एकाला दूध महाग तर दुसऱ्याच्या तोंडाला सोन्याचा चमचा.
दोन्ही बालके निष्पाप, देवाचे अंश, मग असं फक्त एकाच्याच वाट्याला का? काहीजण गौतम बुद्ध प्रवृत्तीचे, संतवृत्तीचे तर काही हिटलर, पॉल पॉट. कोणी जन्मजात कलाकार, शास्त्रज्ञ उत्कृष्ट लेखक, कवी किंवा गणितज्ञ असतात तर काही जण

मी किंवा मनुष्यप्राण्याने धार्मिक असणं नसणं हे ज्याचं त्याने ठरवायचं असत. शरद पोंक्षे यांनी त्यांच्या एका भाषणात उदाहरण दिलयं
इतर धर्माचे लोक हे त्या विशिष्ट धर्माचे कधी ठरतात तर,
त्या व्यक्ति त्या त्या धर्माचं धार्मिक कार्य करतात.
त्यांच्या धर्मात सांगितलेल्या गोष्टींच पालन करतात.
त्यांच्या प्रार्थनास्थळी जाऊन त्यांच्या धर्मात देवाचं ज्या प्रकारचं स्वरूप आहे त्याची प्रार्थना करतात.

आज खूप दिवसांनी दादाबरोबर सकाळी गप्पा मारत बसायचा योग आला. गेले अनेक दिवस संध्याकाळी आषाढात पाऊस हजेरी लावत होता. त्यामुळे आमचे संध्याकाळी आट्ट्या पाट्ट्या , विट्टी दांडू खेळणे बंद होते. मग सूर्यास्तानंतर पश्चिमेच्या वाऱ्याबरोबर  रंगणाऱ्या गप्पा गोष्टी पण बंद होत्या. आषाढी एकादशी साठी आमच्या गावातून पण वारीसाठी लोक जात. माझे काका आणि आजोबा नेहमी वारीला जात असत. बाबांना शेतीच्या कामांमुळे गावातच राहावे लागत असे. मी  पण मोठा झाल्यावर वारीला जाईन असे नेहमी ठरवत असे. 

ब्रह्म होता पहिला,
त्याने ओमकार केला,
उसंत असता, निमिषात
ब्रह्मांड बाहेर खोकला.
.
वळले त्याने सूर्य, चंद्र,
ग्रह, नक्षत्र, तारे,
वळली त्याने पृथ्वी,
भरले पशू- पक्षी, फुले झाडे.
.
पृथा थोडी त्याला भावली,
म्हणून माणूस नामक बाहुली
बनवून, कल्पकतेची
शर्थ त्याने लावली.
.
माणूस राहिला गुणी,
परी बनू लागला कुटील,
षड्रिपूंच्या आहारी गेला,
बनला हवालदिल.
.
एका रात्री भेदरून उठला,
घामाने थपथपलेला,
बिथरलेले मन साठवून,
ब्रह्म ब्रह्म ओरडला.
.

परवा टिव्ही वर स्पेशल ऑप्स ही सीरीज बघताना रॉ चे ब्रीदवाक्य दिसले
"धर्मो रक्षतो रक्षितः"
अर्थाचा नीट विचार केलेला नव्हता कधी पण आता केला. आणि डोक्याला किडा लागला.
प्रचलित अर्थ साधारण पणे - धर्माची रक्षा करणार्याचे रक्षण धर्म करतो असा काहीसा सांगितला जातो पण शब्दशः पाहिले तर तो अर्थ चुकीचा वाटतो.
धर्मो रक्षति - हे सरळ आहे , पण धर्मो रक्षति रक्षकः असे नसून ते "रक्षितः" असे आहे. रक्षित = ज्याचे रक्षण केले गेलेले आहे असा होतो. ज्याने त्या ओळीचा अर्थ बदलतो! मग मी तो पूर्ण श्लोक शोधला तो असा :
धर्म एव हतो हन्ति धर्मो रक्षति रक्षितः

या धाग्यावरील कविता अन्यत्र हलवली आहे

सूर्य मावळतीला झुकत चालला होता.सूर्याचा लाल गोळा आकाशात केसरी रंगाची उधळण करत होता. संपूर्ण सृष्टि अंधाराची चादर पांघरूण निद्राधीन होण्यासाठी सज्ज होत होती.आकाशात पक्षांचे थवेच्या -थवे घरट्याकडे उड्डाण करत होते.नदी घाट शांत होता.गुरेढोरे दावणीकडे निघाली होती.हस्तिनापूरची प्रजा ही आप आपली कामे उरकण्यात मग्न होती.शेतकरी शेतातून घरी निघाले होते.व्यापारी दुकाने बंद करण्याच्या तयारीत होते. लहान मुले अजून ही खेळण्यात गुंग होती. कुठे स्त्रीयांची दिवे लावण्याची लगबग सुरू होती तर कुठे स्त्रीया रात्रीचे भोजन रांधत होत्या.