कॉर्पोरेट कश्मकश - (भाग २)

अंबिका हुशार होती पण ते कामात. बाकी बाबतीत लोकं तिचा खेळ घ्यायचे. थोडासा भोळसटपणा, धांद्रटपणा, अतिउत्साह... एक नर्डीनेस तिच्यात होता. त्यामुळे ती इतर टारगट पोरांचं टार्गेट बनायची.‌ आता परदेशात ती बिझनेस सूट वगैरे घालायची. पण भारतीय वेष तिला जास्त शोभायचे. म्हणजे सालस, शालीन वगैरे. जन्मजात मद्रासी असल्यानं नृत्य, गायन, चित्रकला - म्हणजे रांगोळी - वगैरे कळा अंगभूतच होत्या! देवदेव कमालीचं. एक टेबल भरून देव मांडलेले होते. सकाळी अंघोळ केल्याशिवाय किचनमध्ये पाऊल टाकायची नाही, इतकी पर्टीक्युलर! थोडक्यात वाईफ मटेरिअल!
कस्टमरच्या गळ्यातलं ताईत बनणं खरं तर सहज शक्य होतं तिला. पण ती अतिघाई नडायची. नीट टेस्टिंग न करता तसंच कोड सबमिट करायचं, मग ते अंगाशी यायचं. तिचं टायपिंग तर महान वेगात असायचं. कामावरनं घरी आलं की पहिल्यांदा घरच्या डेस्कटॉपकडे झेप घ्यायची. हा जमाना लॅपटॉप पूर्वीचा होता, मोबाईल नुकतेच यायला लागले होते. मी म्हटलं ना ती रोज तिच्या आईला एक ईमेल लिहायची, ते काम आता घरी येऊन करायची. पुढचे दहा-पंधरा मिनिटं कीबोर्डवर प्रचंड कडकडाट चालायचा. यावरूनही तिची यथेच्छ चेष्टा करण्यात यायची.
पण मला खरा राग आला तो एका वेगळ्या विषयावरून. मी ती मेस चालवायचो. मग त्यासाठी किराणा आणणे, दर रविवारी भाजी आणणे - अगदी तिथल्या मंडईत जाऊन - हा तर माझा विरंगुळा होता. आमच्या अपार्टमेंटमध्ये खाणं बनायचं आणि तिथेच खाल्लं जायचं. या कुठल्याच गोष्टींचे काही जास्त पैसे घेतले जात नव्हते. आयडिया अशी होती की जेवणापूर्वीची तयारी आणि मागची आवराआवर सगळ्यांनी मिळून करायची. हे अंबिका इथे रहायला येण्यापूर्वी होत होतं. पण पोरं सगळी तरूण होती. अंबिका आल्यावर तिला बळीचा बकरा बनवला गेला. पोरं सगळं तसंच टाकून जायला लागली. आणि ही आपली नोकर असल्यासारखी ते उष्टं-खरकटं काढत बसायची. तिला एकदा दोनदा काय चारदा सांगितलं. सगळ्यांना बरेचदा समजावून सांगितलं. पण ना तिला काही वाटायचं, ना इतरांना. मग मी भडकून तो मेसचा उपद्व्याप गुंडाळून टाकला! स्वतःवर अन्याय होतोय हे कसं कळत नाही? पुढेही ही गोष्ट तिला वारंवार त्रास देणार होती...
मेस बंद झाली. मग रात्रीचं जेवण? सकाळचा प्रश्न तर मी सोडवला होता. मी जेवायचोच नाही. भूक लागलीच तर कुठे तरी बाहेर स्नॅकायचं. पण रात्री? मी एकटा असताना खिचडी हा माझा पेट आयटम असायचा.‌पण आता अंबिका होती. ती मला थोडीच किचनमध्ये येऊ देतेय? आता मी रोज तिच्या हातचं जेवत होतो! म्हणजे एका अर्थानं गैरफायदा घेणं चालूच होतं. ती चांगलं बनवायची यात काय नवल? तिथे फार डेलिकसीज बनवणं शक्य नसायचं. मग रोज सांबार भात किंवा रसम भात असाच मेनू असायचा. कधी तरी मला रोजच तिच्या हातचं खायची लाज वाटायची. मग मी लवकर घरी यायचो, दुपारीच. कधी पिठलं, तर कधी एखादी भाजी करायचो. माझा स्वैपाक म्हणजे काय सांगता महाराजा.. ते खाऊन आजारी पडणार नाही एवढंच त्याविषयी चांगलं बोललं जायचं! मी तर अत्यंत उदासीन होतो त्याबाबतीत. पोटाला लागतं म्हणून खायचं.

---

असाच एक रविवार होता. अंबिकानं सगळ्या बॅचलर आणि फॅमिलीवाल्यांना सकाळी बोलावलं होतं. खास इडली सांबार ब्रेकफास्ट! तिनं काय काय उपद्व्याप केले माहित नाही, कारण एवढ्या सगळ्यांसाठी बनवणं सोपं नव्हतं. नेमका तेंव्हाच क्वार्टर एन्ड असल्यानं क्लायंटकडे स्पेशल रन्स होते. त्यामुळे मी शनिवारी सकाळी जो कामावर गेलो तो कधीतरी रविवारी पहाटेच उगवलो. खरं तर - मावळलो. मधल्या काळात काय घडलं याचा मला पत्ताच नव्हता. सकाळी आठ-साडेआठला घरात गोंगाट सुरू झाला अन् त्यानं मी चडफडत जागा झालो! आता याबद्दल खरं तर मला चिडायची गरज नव्हती. पण थकवा, अर्धवट झालेली झोप, तो सकाळी सकाळी झालेला कल्ला, यानं वैतागलो. आणि खरं सांगायचं तर तिला माझ्या कोणत्याच मदतीची गरज न पडणे या माझ्या इगोला धक्का लावणाऱ्या गोष्टीमुळे मी बिथरलो. त्या दिवशी जरा आढ्यतेनेच वागलो. लोकांना लक्षात येईल इतका तिच्याशी वाईट वागलो. एका कलीगच्या बायकोनं मला बाजूला घेऊन विचारलं, "कुछ झगडा हुवा क्या?" तेंव्हा मला शुद्ध आली, आणि काम आहे असं सांगून तडक ऑफिसमध्ये गेलो. सगळ्यांना माहिती होतं कामबिम काही नाहिये, मी उगाचच त्रागा करतोय! असतो असा एखादा दिवस... पण त्या दिवशी जनमत तिच्या बाजूनं गेलं. पोरं टारगट असतात, पण कितीही झालो तरी मी बॉस होतो, तर अंबिका सहकारी! त्यामुळे तिला सहानुभूती मिळायला लागली. तिची जरा मुलांच्या चेष्टामस्करीतून सुटका झाली, हा जाता जाता झालेला फायदा. आता ती व्यवस्थित रूळली होती.

---

ती माझ्या अपार्टमेंटमध्ये रहात असतानाच आणखी एक नवा गडी पुण्याहून येऊन पोहोचला. म्हणजे मीच बोलावला. काही काळाकरता तोही आमच्याच अपार्टमेंटमध्ये रहायला लागला. गडी पंजाबी होता, यंगस्टर होता, पण शौकीन होता. तिच्याच प्रोजेक्टवर तो काम करत होता. पण त्यात एक तिढा होता. अंबिकाचा कुणी बॅचमेट तिच्या रेकमेंडेशनवर पुण्यात तीन-चार महिन्यांपूर्वी जॉइन झाला होता. तो यावा असं अंबिकेला खूप वाटत होतं. तिचा नेहेमीचाच उतावीळपणा. पण मी आमच्या तिथल्या लीडरशिपला सांगितलं, अंबिकेचं कसलं काय ऐकता? त्या मुलाला चांगलं घासूनपुसून तयार करून मगच पाठवा. त्यामुळे हा मनोज अगोदर आला होता. मनोज जॉली गडी असल्यानं त्यानं अंबिकेला बघता बघता खिशात टाकलं. आता सांबार-पिठल्याच्या जोडीला कधी कधी छोलेही लाभू लागले! पण ते बरंच नंतर...

शुक्रवार रात्री मी घरी आलो तर मनोज गुरू गॅलरीत फुल तयारीनिशी बसले होते! "सर, आपकी राह देख रहा था! क्या लोगे, सर?" पिणं निषिद्ध नसलं तरी मी रेग्युलर बसणाऱ्यातला नव्हतो. मला वडीलांचा गुरूमंत्र होता - पार्टीत नाही म्हणायचं नाही: एक लार्ज, नंतर एक सिगारेट, नंतर एक स्मॉल (आग्रह झाला तर), त्यानंतर जेवण आणि लगेच घर गाठायचं! बियर असेल तर दोन ग्लास. मी बऱ्याच अंशी त्याचं पालन करायचो! हा पंजाबी ठाठ कुछ अलग था. चला, एन्जॉय करू. मी आटोपून आलो तर अंबिका चखण्याची सोय करून एक छोटा घेऊन बसलेली! मी थक्क झालो. तिनं न विचारताच सांगितलं, "मला माझ्या एक्स-नवऱ्यानं याची ओळख करून दिली, सवय लावली.” खरं तर, इतक्या दिवसांत मी अंबिकेला तिच्या खाजगी आयुष्याविषयी कधी विचारलं नव्हतं, तिनंही कधी विषय काढला नव्हता. पण संभाषण ही एक कला आहे, त्यांच्या कळा वेगळ्या असतात.
मनोजनं तिला डायरेक्टच विचारलं, "वो तुम्हारे डायव्होर्सका क्या हुवा यार? मामला चालू है या खत्म कर आये हो?" मनोजभाई फुल टू फॉर्मात होते. प्रश्न तर मलाही पडला होता. पण विचारण्याची गरज वाटली नव्हती. "... मला काय त्याचे?", हा आपला मराठी बाणा!
कदाचित त्या एका छोट्यानंतर अंबिकाही जरा सैलावली असावी. "हो, झाला! मगच मी इकडे आले."
तिचा लग्न, त्या नंतरचा डायव्होर्स, हा सगळा प्रकार ती पुण्यात असताना चालला होता, म्हणून तिथल्या सहकाऱ्यांना याची कल्पना होती. मी आपलं उडत उडत ऐकलं होतं.
"क्या हुवा था?" मनोजभाई चालूच होते.
लॉग स्टोरी शॉर्ट, सांगून आलेल्या पहिल्याच स्थळाला होकार दिला होता तिनं. स्थळ वरवर बघता चांगलंच होतं - ओळखीतला, नोकरी असलेला, जातीतला, घरचा गडगंज. आई-वडिल म्हणाले कर, म्हणून केलं लग्न. आणि मग प्रत्यक्ष सहवासातून कळलं की तो सायको आहे. नोकरी टिकत नाही. सहा महिन्यांत एकदा हात फ्रॅक्चर आणि एक दात तुटला तिचा - म्हणजे काय वागणूक देत असतील बघा. शेवटी आली परत. त्यांना मुलाचं दुसरं लग्न करायचं होतं, म्हणून त्यांनी काय म्हणतात तो तसला डायव्होर्स पटकन घेऊन टाकला होता. हे सगळं बोलणं होईपर्यंत मनोजभौ तीन डाऊन होते, पतियाळा. त्यांना "दागिने परत मिळाले का, आणि हुंडा? ऍलिमनी...” वगैरे गोष्टी सुचत होत्या! कलेकलेनं संभाषण कळण्यापलीकडे चालले होते. मला भूक लागली होती म्हणून मी खायला उठलो. तरी यांचं चालूच... आय थिंक शी वॉन्टेड अ सिंपथेटिक इअर टू पोअर इन्टू...

सर्किट होती. आमच्या अपार्टमेंट कॉंप्लेक्समधे स्विमिंग पूल होता. ती संधी साधून मनोज पोहायला शिकणार होता. तर आता अंबिकाताईंनाही स्विमिंग शिकायचं होतं! पहिल्याच दिवशी पंजाबी ड्रेसमध्ये ताई स्विमिंग पुलावर धडकल्या. (अजून बेधडक स्विमिंग कॉस्च्यूम आणि बिकिनी घालणारी जनरेशन यायची होती. पण हा विचार इंटरेस्टिंग आहे की तिला बिकिनीमध्ये पहाण्याची नौबत आली असती तर...) आता या बाईंना कोण शिकवणार? कितीही म्हटलं तरी आपली ही सगळी भारतीय पोरं. एखाद्या मुलीच्या अंगाला हात लावायचा, तो ही स्विमिंग पूलमध्ये? मग पोहायला‌ शिकवायचं म्हटलं की आलंच ना ते! हे काही करायला कोणी तयार नव्हतं. पोरांनी चक्क नकार दिला. चार दिवस काही ना काही कारण काढून कुणीच स्विमिंग पूलवर फिरकलं नाही! मग दोन दिवस तोंड फुलवून बसली होती अंबिका. माझ्याकडे तिनं विषय काढला. मी तिला चक्क सांगितलं, शिकायचं असेल तर ट्यूटर शोध. त्याचा खर्च बघितल्यावर तिनं पुन्हा विषय काढला नाही!

---

पुढे मनोज इतर कोणाबरोबर तरी रहायला गेला. तिघं एका अपार्टमेंटमध्ये तसेही जरा जास्तच होते. पुन्हा एकदा माझं अन् अंबिकाचं रूटिन चालू झालं. पण एक बदल झाला होता. मी आता लवकर, नव्हे वेळेत, घरी यायला लागलो होतो. कारण ही बया रोज माझ्यासाठी जेवायची थांबायची! एकदा तर भडकून मी तिला विचारलं होतं, “काय माझी लग्नाची बाईल आहेस का तू?” पण तिला ढिम्म फरक पडला नाही. मीच शेवटी ठरवलं, जाऊ द्या, आपण जेवून पेंडींग कामं आटपण्यासाठी परत ऑफिसला जाऊ. काय फरक पडतोय? अशी हट्टी.

एकदा तर हाईट झाली. उन्हाळ्याचे दिवस होते. आपला एक मराठी कलीग सपत्निक तिथे होता. त्यानं तिथे मिळणाऱ्या आंब्यांच्या रसाचा भोजनाचा बेत ठेवला होता. अनेक वर्षांनी मी आमरस बघत होतो. उन्हाळ्यात कधी पुण्यात सुट्टीवर येणं झालं नव्हतं. मग आमरस मिळणार कुठे? मी आंबे बघायचो तिथे मार्केटमध्ये. पण तिथे काय हापूस थोडीच मिळणारैत?  त्या पलीकडे मला काही त्या आंब्यात रस नव्हता. पण आता ही कलीगची बायको जरा हौशी. तिनं नवऱ्याला कामाला लावून त्यातल्या त्यात चवदार आंबे शोधले होते. आणि बेत शिजला होता. मीही जेवताना प्रेमानं - हापूस नसूनही - रस हापस हापस हापसला होता. अंबिका होतीच. तिनं ते पाहिलं. तेव्हापासून रोज जेवणात आमरस! माझं डोकंच सटकलं. कोण ही बया? का मला घोळात घेऊ पहाते आहे? का माझ्याकडून माणसासारखं वागणं अपेक्षिते आहे? इथे कोणाला तिच्या आपुलकी, लळा, जिव्हाळ्याची गरज आहे? ते सगळं हवं असतं तर बायको नसती का केली?! आता हे या बयेला कोण समजावणार? त्या तरुणाईच्या तडफेत इतरांच्या भावना कळल्या तरी त्या भावनांची कदर करण्याची माझी मानसिकता नव्हती, गरजही भासत नव्हती. नसत्या अंगचटीला येणाऱ्यांना लाथाडून टाकण्याची वृत्ती होती. आय वॉन्टेड टू लिव्ह ऑन माय ओन टर्म्स. इथे पैसा मिळवण्यासाठी आलेलं 'मायग्रंट लेबर' होतो मी. आय डिड नॉट अस्पायर बियॉंड दॅट. एका मशीनप्रमाणे कामाचा रतीब घालायचा. बस्स. हजार वेळा लाथाडूनही अंबिका मात्र एखाद्या मांजराप्रमाणे पायात पायात येत होती. एक्झास्परेटिंग.

---

पण बघा, आता इतके दिवस एकाच अपार्टमेंटमध्ये रहात होतो. त्यामुळे सहजीवन आपोआपच घडत गेलं. रविवारी सुपरमार्केटला जाणं, तिनं खरेदी करणं, मी (उदासीनतेनं) कार्ट ढकलणं. मग मॉलमध्येच डिनर. चुकून एखादा पिक्चर... खरं तर या गोष्टींत मला अजिबात इंटरेस्ट नव्हता. पण, सुरूवातीला आलिया भोगासी म्हणून मी झेलत होतो. पुढे याची सवय झाली. तिच्यासाठी मात्र या सगळ्याला एक अर्थ होता, एक सुसंगती होती. असावी. म्हणजे.. माहित नाही! एक मात्र निश्चित, सुरवातीचा माझा अवघडलेपणा, आखडूपणा मावळत होता.
एक दिवस अंबिका निरोप सांगत आली.
"अबुवा, आपल्याला त्या ह्याच्या बायकोनं त्या सणाला जेवायला बोलावलंय”, कुठलासा दक्षिणी सण होता.
"सगळ्यांना बोलावलंय?”
"नाही, फक्त फॅमिली आहेत आणि आपण..”
त्या क्षणी माझी ट्यूब पेटली! लोकांच्या मनात काय होतं, कुणास ठाऊक. मी आपलं समाधान करून घेतलं, की मला बॉस म्हणून बोलावलं असेल. पण, मनात मात्र कोलाहल सुरू झाला. काही तरी घडत होतं, काही बिघडत होतं. ते गाणं आहे ना,
हृदयी जागा, तू अनुरागा,
प्रीतीला या देशील का..
ते मनात क्षणभर, क्षणभरच का होईना वाजलं. आणि मग मी खाडकन जागा झालो...

---

तिला येऊन सहा-आठ महिने झाले असतील. एकदा आली. "मला मद्रासला जायचंय"
"का?”
"जायचंय. आईचं ऑपरेशन आहे.”
"सिरीयस आहे का? काय झालंय?”, मी जरा काळजीपोटी विचारलं.
"डोळ्यांचं ऑपरेशन आहे.”
"कशाचं?”
"कॅटरॅक्ट", तिनं आढेवेढे घेत उत्तर दिलं.
"कॅटरॅक्ट? मग त्यासाठी तुला कशाला जावं लागतंय?”
"मला जायचंय!”
च्यायला, ये ज्यादती हो रही थी. माझ्या स्वतःच्या आई आणि वडिलांचं कॅटरॅक्टचं ऑपरेशन गेल्या वर्षभरात झालं होतं आणि त्यांना मदतीला कोणीही लागलं नव्हतं. काहीच्या काही..
"आजकाल असतं काय त्या कॅटरॅक्टच्या ऑपरेशनात? कशाला एवढा खर्च करून अन् सुट्ट्या घेऊन जायचं?”
बरं ते ऑपरेशन पुढच्या चार दिवसांत ठरवलं होतं! म्हणजे फ्लाईटची तिकीटं मरणाची महाग...
मी चक्क जमणार नाही म्हणून सांगितलं. झालं, आभाळ कोसळलं. थयथयाट, चिडाचीड, भूक हडताल, माझ्या बॉसला फोन (कंपनी खर्चानं) काही विचारू नका!
शेवटी तर तिनं त्या आमरसवाल्या वहीनींना जाऊन सांगितलं आता मी स्विमिंग पूलमध्ये जीव देणार... च्यामायला, दे जीव. मी तुला जाऊ देणार नाही. रूल्स आहेत. एकाला सोडलं की दहा जणं मागणार.
फायनली, मला पुण्याहून फोन आला, की तिला पाठव म्हणून. आता बॉस सांगतोय तर मी तरी काय करणार? त्या दोन दिवसात तिला तिकीटं मिळवून देताना मला काय मारामारी करावी लागली, मलाच ठावूक.

---

पण ते आठ-दहा दिवस, जरा कठीणच गेले. एकदा रात्री दोन वाजता काम संपवून घरी पोहोचलो. घरात पाऊल टाकल्यावर लक्षात आलं, अंबिका नाहीये सध्या. जेवण तयार नाहीये... चिडचीड झाली. शिळा ब्रेड टोस्टून जाम लावून खाल्ल्यावर जरा शांतवन झालं. बसल्या जागीच जोप लागताना मनात पुन्हा गाणं वाजायला लागलं होतं.. हृदयी जागा, तू अनुरागा, प्रीतीला...
आली परत दहा दिवसांनी. तिला एअरपोर्टला घ्यायला मीच गेलो होतो. म्हणजे... वाटलं मला तिला घ्यायला जावसं! घरी परत येईपर्यंत तिचा आवाज, ते हसणं, ते खिदळणं, तिचं दिसणं, तिचं असणं... बरं वाटत होतं.

पण आता ती मागे लागली होती, की त्या नवीनला बोलावून घ्या...

(क्रमशः)