हायकू

हायकू मी अगोदर सुद्धा एकदा वाचलेत. पण विसरून गेलेलो..
आठवण करून दिल्याबद्दल धन्यवाद ..

मलातर छान वाटला हा प्रकार .. कमी शब्दात जास्त सांगायला छान वाटत ..

थोडेसे शब्द
दडलेला भावार्थ
कूल हायकू ..

तुम्हाला का नाही आवडला हा प्रकार.?
आणि तुम्ही पहिल्या कडव्यात शेवटच्या ओळीत ७ अक्षर का लिहियेत.?
तसाच नियम आहे का .?

तुमच्याकडे काही हायकू असल्यास येथे उधृत करावेत (प्रताधिकार पाहून).. वाचूयात

छानच आहे. आवडले. हाइकू हा प्रकार तसा सोपा दिसतो पण करायला सोपा नहिये. अगदि कमीत कमी शब्दात वाचका पर्यंत आपल्या भावना पोचल्या पहिजेत. तुम्हाला ते छान जमले आहे.

हायकू लिहितांना मोजके शब्द वापरून भावार्थ कळेल असे मलाच वाटत नाही! >>>> मला वाटते हेच एक छान आवाहन आहे.. नक्कीच कळेल ! हा प्रकार एकदा समजून घ्यायला हवा ..

http://www.marathiworld.com/muktangan-m/muktangan-lekh22
हि लिंक पहा ..
मराठी हायकू असे गुगललो तेव्हा सापडली ..
या लेखाप्रमाणे हायकू म्हणजे एक उत्स्फूर्त उद्गार आहे म्हणे.. ते गझलेप्रमाणे काही काळ मनावर ताबा मिळवलेल्या भावनांचे वर्णन, किंवा कवितेमध्ये एखादे निसर्गाच्या रूपाचे शांतपणे केलेले वर्णन नाही.. तर एकदम अचानक अद्भुत काहीतरी पाहून निघालेला, उत्स्फूर्त उद्गार आहे.. असे असेल तर मात्र एवढे शब्द पुरून उरतील असे वाटते..

शिरीष पै (आचार्य अत्रेंच्या कन्या) यांनी केलेल्या 'हायकू' मिळवुन वाचा. मराठीत 'हायकू' हा प्रकार रुढ करण्याचे श्रेय त्यांना जाते.

विलासजी , माझ्या माहितीनुसार ५ ७ ५ हा जपानी हायकूचा नियम आहे हे अगदी खरे पण तो जेव्हा शिरीष ताईंनी मराठीत आणला तेव्हा हे नियम शिथील केले ... त्यांच्या पुस्तकातले हायकू सुद्धा याची साक्ष देतील ... मात्र यमक साधले गेलेच पाहिजे तीन पैकी कोणत्याही दोन ओळीत . आणि कमितकमी शब्दांत ... शेवटच्या ओळीत कलाटणी आवश्यक ... शक्यतो निसर्गावर ...
मीही असे अनेक हायकू लिहिलेत ...

विलासरावजी,पहिल्यांदा तुमचे अभिनंदन करतो!
तसेच तुमचे,प्रकु आणि कविताजींचे मनापासून आभार व्यक्त करतो!
या प्रकाराबद्दल इथेच वाचलेली थोडीशी माहिती गाठीशी घेवून प्रतिसाद लिहितो आहे!(अर्थात,चूक-भूल माफ कराच!)

विलासरावजी,तुम्ही काही म्हणा...प्रकु सांगतायेत तितके 'उत्स्फूर्त उद्गार' स्वरुपाचे वाटले नाही,कविताजींनी सांगितलेल्या काही नियमांत बसत नसले,तरीही आपले हायकू नक्कीच 'तंत्र-मंत्र-शुद्धते'च्या अगदी जवळ वाटताहेत मला!तुमच्या भावना पोहोचत आहेत नक्कीच त्यातून!

>>>पाउलखुणा
जपून चल बघ
मागे तुझ्या त्या !>>>आयुष्याच्या वाटेवर चालताना,आपण आपल्या बऱ्या-वाईट आठवणी कुणासाठीतरी सोडत असतो,तेव्हा जपून,जाणिवपूर्वक,आपल्या चांगल्या गोष्टीच मागे उराव्यात असे चालायला हवे!

>>>वेळातवेळ
काढावाच तू पण
जगण्यासाठी>>>आयुष्याच्या रगाड्यात 'जगण्यासाठी' वेळ हमखास काढावाच! यातला 'तू पण' सांगतो आहे...की,मी किंवा कुणीतरी असा खास वेळ काढून (का होईना!) 'जगतो'! तसाच तू ही 'जग'!

माझ्या बुद्धीला लागलेले हे (इतके काय ते!) अर्थ! तुम्हाला असेच काहिसे म्हणायचे असेल तर...आणि बाकी नियमांत बसवून लिहाल,तर नक्कीच हे 'हायकू' असतील!

अनेक लेखन-शुभेच्छांसह...
सत्यजित...

Disclaimer - I'm not a poet or writer or critic, just a reader who at a point of time was enchanted by the Japanese Haiku form.

विलासजी , माझ्या माहितीनुसार ५ ७ ५ हा जपानी हायकूचा नियम आहे हे अगदी खरे पण तो जेव्हा शिरीष ताईंनी मराठीत आणला तेव्हा हे नियम शिथील केले ... त्यांच्या पुस्तकातले हायकू सुद्धा याची साक्ष देतील ... मात्र यमक साधले गेलेच पाहिजे तीन पैकी कोणत्याही दोन ओळीत . आणि कमितकमी शब्दांत ... शेवटच्या ओळीत कलाटणी आवश्यक ... शक्यतो निसर्गावर ...>>>

५ ७ ५ हा नियम जपानी भाषेत शक्य होता कारण जपानी भाषा चित्रलिपीत लिहिली जाते आणि सन्दर्भाने चित्रान्चा सुक्ष्म अर्थ ठरतो. अन्य भाषात अर्थातच हे अशक्य नसले तरी सोपे नाही. वरती मूळ लेखात विलासरावाना पहिली आणि चौथी हायकू मस्त जमलीय.

यमक साधले पाहिजे हा नियम किती कडक आहे माहित नाही. मात्सुओ बाशो हा सतरव्या शतकातला नावाजलेला जपानी हायकू लेखक होता. त्याची त्याकाळात (म्हणजे मी हायकूने भारावलेली तेव्हा ) वाचलेली आणि माझी सगळ्यात आवडती हायकू इथे वाचा...
http://www.bopsecrets.org/gateway/passages/basho-frog.htm
त्यात तरी यमक साधलेले वाटत नाही.

मी कुठेही असे स्पष्ट शब्दात वाचले नाही पण शिरीष पै यान्ची खालिल हायकू मला बाशोच्या हायकूचा स्वैर अनुवाद वाटते... आणि सर्वात आवडता अनुवाद आहे.

तळ्यात तळे
तळ्यात तळे
तळ्यात डुबुक

विलासरावजी,तुम्ही काही म्हणा...प्रकु सांगतायेत तितके 'उत्स्फूर्त उद्गार' स्वरुपाचे वाटले नाही, >> हे खरे! आणि 'उत्स्फूर्त उद्गार' हा हायकूचा प्राण!

Furu ike ya
Kawazu tobikomu
Mizu no oto

ज्यावेळेस मी हे पहिल्यांदा कुठल्यातरी पुस्तकात वाचले होते, तेव्हा त्याचा हा इंग्रजी अनुवाद दिलेला होता.
Old pond — frogs jumped in — sound of water.

त्याचा मी घेतलेला अर्थ असा होता. स्तब्ध, कुंठीत तळे आहे जिथे वर्षानुवर्षे काहीच हालचाल नाही. कधी कुणाच्या आयुष्याला पण असाच कुंठीतपणा येत असेल. अशा ह्या तळ्यात बेडकाने उडी मारण्यासारखी क्षुल्लक घटना घडली आणि तरंग उठले. ती स्तब्धता, कुन्ठीतपणा संपला.
मला "तळ्यात तळे, तळ्यात तळे" ह्यात का कोण जाणे ते कुंठीतपण कमीतकमी शब्दात व्यवस्थित प्रतीत झाल्यासारखे वाटले.
मी दिलेल्या लिंकमध्ये वेगवेगळे अनुवाद आहेत. जी अनुभूती मला वाटते ती मला तळ्यात तळे मध्ये कमीतकमी शब्दात उमटली आहे असे वाटते आणि त्यामुळेच मला तो अनुवाद असावा असे वाटले आणि तो अनुवाद माझा सगळ्यात आवडता आहे.
हे सगळे माझ्या डोक्यात इतकं घट्ट बसलंय, की दुसरा कुठचा विचार त्यात असेल असं वाटतच नाही.

शांत तळ्यात
बेडूक सूर मारी
नाद तरंगें

अनुवाद सुंदर जमलाय. I can say its my next favorit after "तळ्यात तळे"

देवळातल्या घंटेचा नाद
दूर दूर लोपला
रस्ता तिथेच संपला

एक पक्षी दुपारचा
सावलीच्या शोधात
अचानक हिरव्या बनात

हे पुर्वी वाचलेले आणि लक्षात राहिलेले काही हायकू, नियमात बसतात की नाही माहित नाही.

उदाहरण म्हणून मी काही हायकू उधृत केले व मला हे विचारायचे होते की एवढ्या कमी शब्दात कवि त्याचा भावना समर्थपणे वाचकापर्यंत पोहोचवू शकतो काय ? मला आश्चर्य वाटले की सत्यजित'जी नी जे मला मला नेमके म्हणायचे होते नेमक्या त्याच भावनांचे १०० प्रतिशत अचूक विश्लेषण केले,
खूप छान वाटले,आनंदही झाला पण तंत्रशुध्दतेचा प्रश्न शिल्लक उरतोच ! >>>>

विलासराव खरतर तुमच्या हायकू वाचल्यावर तुम्हाला हा प्रश्न का पडावा हा प्रश्न मला पडला! तुम्हालाच छान जमल्या आहेत की! आणि अगदी तंत्रशुद्ध! (म्हणजे ५/७/५ नियमाप्रमाणे)
मला हायकू अमुर्त चित्रांसारख्या वाटतात. पण माझ्यासाठी अमूर्त चित्रांपेक्षा सोप्या!

अर्थ आणि तंत्रशुद्धतेच्या दृष्टीने तुमच्या सर्व हायकू मला आवडल्या. फक्त तो उस्फुर्त उद्गार भाव मिसिंग वाटला.

माझा एक प्रयत्न—

एकच तारा
अचानक तुटला
अंधार पूर्ण

मेघ दाटले
मोर नाच-नाचले
झडली पिसे

—सत्यजित

विलासराव तुम्ही हायकूची सुरुवात केलीत आणि पूर्वीचे दिवस आठवले... आणि आज अचानक मला चक्क हायकू सुचली. माझी पहिली हायकू आणि ६वी नंतर सुचलेली पहिली कविता...
हायकूच्या नियमात बसते आहे आणि मला उस्फुर्तपणे सुचली पण तुमच्याइतक्या सहजतेने अर्थपुर्ण बनवता नाही आलिय...

संधिप्रकाश
उन्हाळी संध्याकाळ
चंद्र दुबळा

विलासराव सन्ध्याकाळी हायकू वाचलेली पण मोबाईल वर रिप्लाय नाही करु शकले.
अर्थ छान आहे, पण "लख्ख झाल्यात" किंवा "प्रकाशमान" पेक्शा "लख्ख प्रकाश" असते तर जास्त उस्फुर्त वाटले असते असे वाटते. पण प्र्काशची पुनरावृत्ती होतेय... लख्ख उजेड कसे वाटेल?

तुम्ही अर्थ छान पकडता!